Nakon pregovora koji su trajali tri sedmice, 21. novembra 1995. godine u američkoj vojnoj bazi Rajt – Peterson u Dejtonu, parafiran je mirovni sporazum pod nazivom Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini.
Uz taj opšti okvirni sporazum, parafirano je i njegovih jedanaest aneksa kao provedbenih akata.
Nakon toga, u Parizu je 14. decembra 1995. godine, potpisan mirovni sporazum sa aneksima, sve to u neizmjenjenom tekstu u odnosu na parafirane tekstove.
Time je okončan skoro četvorogodišnji građanski rat u centralnoj republici SFR Jugoslavije.
Nastupio je period provođenja onoga što je potpisano, a to su aneksi mirovnog sporazuma.
Jedan od jedanaest aneksa koji je izazvao i izaziva najviše kontroverzi je Aneks 10. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH ( Dejtonskog sporazuma)
Taj Aneks 10. potpisalo je pet strana: Republika Hrvatska, Savezna Republika Jugoslavija, Republika Bosna i Hercegovina ( koja više ne postoji), Federacija BiH i Republika Srpska.
Aneks 10. zaključen je s ciljem definisanja ključnih oblasti i mehanizama za sprovođenje civilnih aspekata mirovnog rješenja.
U članu 1.2. Aneksa 10. konstatovano je da “U pogledu složenosti sa kojima su suočene starne, traže postavljanje Visokog predstavnika koji će biti imenovan u skladu sa relevantnim rezolucijama Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, kako bi pomogao stranama u njihovim naporima da mobilišu te, po potrebi koordinišu aktivnostima organizacija i agencija koje su uključene u civilne aspekte mirovnog rješenja.
Naredni član 2. Aneksa 10. precizira ” zadatke” koji će u cilju pomoći stranama, obavljati visoki predstavnik postavljen na njihov zahtjev.
Ovaj član pod nazivom ” mandat i metode koordinacije i saradnje” definiše striktno ograničen mandat, na osnovu kog visoki predstavnik ima obavezu da učestvuje u tim aktivnostima i da ” prati, održava tijesan kontakat sa stranama, učestvuje na sastancima, daje smjernice i izvještava. ”
Konačno, jedina nadležnost koja je eksplicitno dodijeljena visokom predstavniku Aneksom 10. jeste nadležnost za tumačenje ” ovog Sporazuma o sprovođenju civilnog dijela mirovnog rješenja” kako glasi zvaničan naziv Aneksa 10.
Uprkos jasno definisanom mandatu visokog predstavnika, nedugo nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, visoki predstavnik počeo je prisvajanjem diktatorskih ovlašćenja kojima je kršio ne samk Aneks 10. kojim je uspostavljena njegova uloga pomagača i koordinatora, već je kršio Aneks 4. Ustav BiH.
Prvo je sebi dodijelio čitav niz pravno apsurdnih ovlašćenja da vlada i kažnjava putem odluka, prenebregavajući čitav jedan demokratski sistem uspostavljen Dejtonskim Ustavom BiH.
Zatim je ta samododjeljenja ovlašćenja koristio za donošenje diktatorskih odluka- ponekad formalnih a ponekad neformalnih- za centralizovanje vlasti na nivou BiH.
Pomoću tzv. ” bonskih ovlašćenja” visoki predstavnik nametnuo je mnoštvo zakona na nivou BiH, Federacije i Republike Srpske a čak 105 amandmana na ustave Republike Srpske i FBiH.
Visoki predstavnik uveo je vansudsko kažnjavanje na stotine građana BiH, ukinuo odluku Ustavnog suda BiH i zabranio postupke kojima se na bilo koji način osporava bilo koja njegova odluka.
Nakon višedecenijskih zloupotreba položaja od strane visokih predstavnika, nužno je konstatovati da je svako prisvajanje nadležnosti izvan onih koji su pobrojane u Aneksu 10. ( a koje obuhvata i bilo kakvu upotrebu tzv. bonskih ovlašćenja) djelovanje ultra vires( prekoračenje ovlašćenja.)
Zbog nemjerljive štete koje su u prošlosti nanosili, prvenstveno srpskom narodu, postavlja se pitanje o o(p)stanku ovih ” pomagača” strana – potpisnica. Kad se uzme u obzir i potonji turista Kristijan Šmit, dalje održavanje takvog mehanizma vodi ka još većem jazu, nepovjerenju, pa sve do potpunog razlaza, čemu su visoki predstavnici najviše doprinijeli.
Sama činjenica da u BiH djeluje turista koji u Savjetu bezbjednosti nije izabran za visokog predstavnika, dovoljna je da dođe do kulminacije kršenja Dejtonskog sporazuma.
Evidentno je da BiH ima šanse da opstane, isključivo na izvornom Dejtonskom sporazumu, sve suprotno od toga, Republiku Srpsku vodi u samostalnost.
