Poslije 13 godina rata i nekoliko godina relativnog zatišja, sirijski pobunjenici su juče zauzeli veliki dio najmnogoljudnijeg sirijskog grada Alepa. Na čelu neočekivanog razvoja događaja, koji je uznemirio ne samo Bašara al Asada, već i Moskvu, koja je njegov zaštitnik, nalazi se pobunjenička grupa Hajat Tahrir al-Šam. To je sunitska paravojska koju podržava Turska, a SAD je smatraju terorističkom organizacijom.
Hajat Tahrir al-Šam nastao je 2017. godine udruživanjem niza militantnih grupa koje su se namnožile tokom građanskog rata koji je izbio u Siriji nakon početka Arapskog proljeća 2011. Tih godina su autokratski režimi pali u sjevernoj Africi, ali ne i u Siriji.
Deklarisani cilj Hajat Tahrir al-Šama (poznatog po akronimu HTS) je stvaranje islamske države i zbacivanje dinastičke vladavine porodice Asad i njihovog saveznika Hezbolaha iz zemlje.
Ko je vođa ofanzive?
Grupu predvodi čovjek čije je ratno ime Abu Mohamed al-Džolani, pri čemu se Džolani odnosi na sirijski dio Golanske visoravni, djelimično pripojen Izraelu, odakle on i potiče. Al-Julani je prekaljeni borac iz sirijskog građanskog rata u koji je ušao kao pripadnik sirijskog ogranka Al-Kaide. Prije nego što je stupio u terorističku organizaciju koju je osnovao Osama bin Laden 2016. godine, al-Džolani je bio emir al-Nusre, sada ugašene terorističke organizacije koja je predstavljala ispostavu Al Kaide u Siriji.
ISIS flag appears during the investigation of HTS militants today with a fighter from Al Assad army while he was captured pic.twitter.com/FYk5dwoOf3
— Jamal Balî (@Jamal_Bali7) November 28, 2024
Američki Stejt department stavio je Džolanija na listu globalnih terorista 2013. godine i ponudio 10 miliona dolara za informacije koje bi dovele do njegovog hapšenja. Danas se njegova organizacija smatra najjačom opozicionom grupom na teritoriji Sirije, a rukovodstvo tvrdi da je potpuno nezavisno od uticaja bivših partnera iz Al Kaide. Poznato je da je na početku rata u Siriji al-Džolani preuzeo odgovornost za bombaške napade, istovremeno najavljujući udare na zapadne snage, konfiskaciju imovine vjerskim manjinama i slanje vjerske policije da maltretira žene.
Međutim, posljednjih godina Džolani i HTS su promijenili svoj imidž i “rebrendirali” se. Еkspert Aron Zelin piše da grupa posljednjih godina promoviše “civilnu vlast” i vojne akcije protiv ekstremističkih grupa na “svojoj teritoriji”. Džolani čak pokušava da se pokaže kao zaštitnik drugih vjera, pa je prošle godine dozvolio da se prva misa poslije mnogo godina održi u crkvi u Idlibu.
HTS fighters inside Aleppo and at the gates of Aleppo – can you spot the ISIS patch?
They are raising the flag of Turkey across Aleppo – all you need to know if you’re wondering: how did this happen and who is behind it. pic.twitter.com/AMsrOSdTsh
— ScharoMaroof (@ScharoMaroof) November 29, 2024
Ta promjena je primijećena i u SAD. Prva administracija Donalda Trampa, piše Zelin, objavila je 2018. da više ne lovi direktno Džolanija. Ipak, i pored kretanja ka umjerenosti, Džolani je dozvolio da na teritoriji pod njegovom kontrolom djeluje nekoliko ekstremističkih grupa. Pored toga, grupa je učestvovala u posljednjem poznatom “okršaju” sa američkim snagama 2022. godine.
Velika i neočekivana ofanziva Hajat Tahrir al-Šama počela je dan nakon što su Izrael i Hezbolah objavili prekid vatre u Libanu. Pobunjenici su zaključili da su saveznici Bašara el Asada – Hezbolah, Iran i Moskva – slabi i zauzeti na drugim frontovima i pokrenuli su napad. Na društvenim mrežama juče su podijeljene slike i video snimci na kojima se vidi da drže centar grada i Veliku džamiju. Obnovljene borbe u Siriji otvaraju mogućnost da se otvori još jedan front na Bliskom istoku.
Robert Ford, posljednji američki ambasador u Siriji, u intervjuu za američki Еj Bi Si Njuz, primijetio je da je Izrael posljednjih mjeseci izveo nekoliko napada na sirijske vladine snage i snage Hezbolaha u toj oblasti. Sirijska arapska armija kontroliše oko 70 odsto Sirije, ali 30 odsto kontrolišu pobunjeničke grupe, a tu se nalaze i strane vojne jedinice.
SAD ima oko 900 vojnika stacioniranih na sjeveroistoku Sirije, daleko od Alepa, koji su raspoređeni da spriječe obnovu najopasnijih džihadističkih grupa poput Islamske države.
Turska takođe ima vojne snage na teritoriji Sirije, koje imaju uticaja na grupe koje čine Hajat Tahrir al-Šam.
Čarls Lister, dugogodišnji analitičar američkog instituta za Bliski istok specijalizovan za Siriju, rekao je za Еj-Bi-Si da je razvoj događaja značajan. Naime, nekoliko godina kretanja na vojnoj mapi Sirije bila su zanemarljiva, tako da je ovo velika promjena.
“Potencijal da ova promjena ima veoma značajne posljedice postoji ako se pokaže da režimske snage nisu u stanju da zadrže teritoriju. Moguće je i da će to biti događaj koji će promijeniti igru“, smatra Lister i dodaje da među rizike svrstava i “buđenje” boraca Islamske države.
Prema Fordovim riječima, borbe u Alepu bi mogle da donesu još veću destabilizaciju ukoliko se “Rusija i Turska povuku”, ili ako između njih dođe do direktnog snažnog sukoba.
