Doktor pravnih nauka Siniša Karan ocijenio je da EU razumije zaštitu kolektiviteta kao specifikuma pojedinih svojih članica ili kandidata kao nešto što se treba uvažavati, kao i njihov složeni, federalni oblik državnog uređenja kao jedini moguć.
– Žozep Borelj, Katalonac – Evropljanin i visoki predstavnik EU za spoljnu politiku, dao je intervju za Nezavisne novine u kome je, pored ostalog rekao: „…BiH jeste vrlo složena država. Ona je zajednica različitih, pa ne mogu reći nacionalnosti, jer je to ‘nacionalno’ uvijek s nekim negativnim prizvukom. Reći ću da je to država s različitim identitetima. Mi u EU na to gledamo iz perspektive lokalnih zajednica i građanstva radije nego nekog nacionalnog identiteta. Imate dosta stvari koje treba da prevaziđete. Naravno da identitet treba čuvati, ali on je pluralna kategorija“. Borelj nastavlja: „Ja sam Katalonac, Španac, Evropljanin. Sve su to moji identiteti. I oni nisu međusobno suprotstavljeni. Nema tu ništa sporno. Identitet može imati više slojeva… Ne smeta da budem Katalonac, Španac, Evropljanin. Isto kao što ne smeta da neko bude Hrvat, Srbin ili Bošnjak… Evropa ne poništava nikakav identitet…“ – naveo je Karan u autorskom tekstu za Srnu.
On je naglasio da su u dijelu Federacije BiH u cijelom intervjuu, a posebno citiranom segmentu, pronašli samo riječ „građanstva“ i protumačili ga kroz prizmu potrebe stvaranja unitarne BiH kao „jedinog demokratskog oblika“.
– Borelj, Katalonac, ipak, rekao je nešto sasvim drugo, što unitaristički opterećeno uho ne može da čuje. Pokušaj promjene političkog sistema demokratijom građanskog tipa, demokratija i demokratski procesi shvaćeni u klasičnom smislu, na primjeru BiH, poprimaju obilježja samo BiH svojstvena – istakao je Karan, koji je univerzitetski profesor.
On je pojasnio da cilj demokratije nesporno jeste da se prema svim ljudima odnosi jednako, afirmiše metod ubjeđivanja argumentima i kompromis, pretpostavlja postojanje raznolikosti u društvu, ravnopravnost, garantuje osnovne slobode, demokratija vrši obnovu društva kroz društveno i generacijsko obnavljanje vlasti.
Karan je podsjetio da se ideja da obični ljudi treba da imaju udjela u odlukama koje utiču na njihov život pojavila još u Grčkoj gdje je prvi put uvedena demokratija i kao pojam, kao načelo političkog uređenja, kao način političkog života i kao društvenu praksu.
– Ipak, taj pojam poprimio je različita značenja. Neki politički sistemi žele da proglase kako su demokratski bez obzira na stvarno stanje, svako društveno uređenje određuje svoj model demokratije, i na kraju nema jasnih kriterijuma po kojima bi se identifikovale prave od kvazidemokratija – istakao je Karan, upitavši da li može pozivanje na demokratiju biti i faktor nestabilnosti društva?
On je upitao i može li građanska, opšta demokratija, narodna, posmatrana kroz prizmu individualnih sloboda i prava, političkih prevashodno, biti istovremeno ograničavajuća demokratija, može li demokratija biti lažna pretpostavka o jednakosti, negacija prirodne nejednakosti u vještačka jednakost, te kako to izgleda na primjeru BiH?
– Složene državne zajednice zahtjevaju složen demokratski identitet i legitimitet koji odgovara takvoj, složenoj višeznačnoj strukturi državne organizacije. Pored individualnog, građanskog, pojedinačnog, ličnog, legitimitet etničko-konstitutivnog dijela složene zajednice se pojavljuje kao samostalni politički subjekt, sa samostalnim političkim zahtjevima. Raspolućenost, dvojnost čovjeka-građanina i čovjeka-pripadnika naroda, etnosa, posmatramo kroz prizmu demokratije kao najboljeg izraza individualnih i kolektivnih prava i sloboda – pojasnio je profesor Karan.
Dakle, dodao je on, višeznačno složena država pored građanina ima i kolektivitet koji takođe zahtjeva svoje demokratsko predstavljanje kroz političke institucije.
– Građanin nema eksluzivitet na apsolutno demokratsko predstavljanje – on nema ni kapacitet apsolutnog predstavljanja i sebe kao pojedinca i kolektiviteta čiji je i sam član. Zaklinjući se na svoja neotuđiva individualna prava, ne smije ih istovremeno oduzimati svojoj drugoj polovini, društvenoj, političkoj, državnoj, kolektivitetu kao ontološkom subjektu složene državne zajednice, čija složenost ima osobine multinacionalnosti, multikulturalnosti. Kolektivitet se predstavlja sam i ne traži realizaciju svojih, kolektivnih interesa posrednim putem, pri čemu artikulacija kolektiviteta jeste i ustavna kategorija, esencijalni element, ne pridodat, već originaran – istakao je Karan.
On je ukazao da oduzeti to pravo kolektivitetu, oduzimanje je stuba, osnova državne strukture na kojoj počiva i opasnost za sam opstanak države, te stvaranje „potrebe“ iznalaska drugih rješenja samopotvrđivanja, nacionalnog osvještenja do državnog uobličenja.
– Danas, napad na Republiku Srpsku se odvija intenziviranjem poziva na ‘demokratiju’ kao posljednjim adutom, „hitnog demokratskog prestrukturiranja (ne)demokratske BiH“. A „nedemokratsko“ su: dva entiteta, tri naroda, kompromis kao politički način donošenja odluka, entitetsko glasanje i uopšte paritet u entitetsko-etničkom predstavljanju u zajedničkim instutucijama, zakonodavnim prije svih, paritet u sastavu i donošenju odluka svih institucija BiH, predstavljanje naroda u posebnom domu Parlamentrane skupštine BiH, ustavna zaštita vitalnog nacionalnog i entitetskog interesa naroda i entiteta. Ova ustavna „nedemokratska“ određenja postaju i antievropska pri čemu se dnevnopolitički ova dva pojma poistovjećuju – pojasnio je doktor pravnih nauka.
Alternativa „ugroženosti“ demokratskih prava građanina, „tiranija kolektiviteta“, opstrukcija funkcionisanja države, istakao je on, navode na „potrebu“ demokratizacije društva građanskog tipa, jedan čovjek – jedan glas, kao jedino ispravnom demokratskom društvenom sistemu.
– Učešće kolektiviteta pored građanina u političkom životu se smatra nedemokratskim činom, anahronizmom, protivnikom moderne Evrope i evropskih vrijednosti, razlogom nefunkcionalne države sa nedovoljnim međunarodnim subjektivitetom, pri čemu je izraz kolektiviteta bilo koje vrste nepoželjan. Naravno, forma opšte demokratizacije društva i pozivanje na demokratiju omeđenu opštim principom „jedan čovjek jedan glas“, pozivanje na zaštitu ljudskih prava i sloboda, usaglašavanje sa relevantnim konvencijama o ljudskim pravima, odlukama međunarodnih tijela koja štite ljudska prava, politička posebno, olakšanje evropskog puta, jačanje državnih kompetencija, posebno njenog međunarodnog subjektiviteta, bile su argumenti, isključivo građanski opredjeljenih političkih snaga, koje predstavljaju „alternativu“ etničko-entitetskoj demokratije u isključivoj varijanti – nema demokratije (građanske) uz prisustvo etničke i obrnuto – pojasnio je profesor Karan.
Prema njegovim riječima, unitarna i unitaristička viđenja smatraju da Ustav BiH nije odraz demokratskih dostignuća i kočnica su daljeg puta BiH prema modernoj Evropi.
– U nedostatku valjane političkopravne argumentacije, a u namjeri kritike etno-entitetskih osnova državnog uređenja, kao idealno se čini pozivanje na demokratiju pri čemu se etno-entitetsko predstavlja kao nedemokratsko u osnovi – naveo je Karan u autorskom tekstu za Srnu.
On je naglasio da prizivanje demokratije i zaštite ljudskih prava i sloboda samo pojednica (građana) su klasično centralističke i unitarističke pretenzije, koje potiču iz redova najbrojnijeg naroda, dok praksa, međutim, potvrđuje da nije riječ o procesu demokratizacije nego o stvaranju uslova za majorizaciju.
– Teza „jedan čovjek jedan glas“ nije garancija ravnopravnosti i nemogućnosti kasnije majorizacije, naprotiv, ova vrsta formalne demokratije može da se izrodi u tiraniju većine. Prema tome, ni ulazak u evropske integracije ne može biti usmjeren na građanina kao subjekta tog evropskog puta, sa ignorisanjem kolektivnog. To je sasvim pogrešan put – konstatovao je Karan.
Konačno, istakao je on, EU razumije zaštitu kolektiviteta kao specifikuma pojedinih njenih članica ili kandidata kao nešto što se treba uvažavati, kao i njihov složeni, federalni oblik državnog uređenja kao jedini moguć.
– Evropa prepoznaje vrijednosti i tekovine kroz koje je i sama prošla i iznova prolazi. Eto, to je rekao Borelj – poručio je Karan.
(Srna)
