Bivši predsjednik SAD Džimi Karter preminuo je sinoć u 101. godini života, skoro dvije godine nakon što je najavio da će svoje posljednje dane provesti na palijativnoj njezi.
Odlazeći američki predsjednik Džozef Bajden zakazao je državnu sahranu bivšeg predsjednika Džimija Kartera za 9. januar u Vašingtonu.
Bajden je, takođe, proglasio 9. januar za nacionalni Dan žalosti širom SAD i naredio da američke zastave budu spuštene na pola koplja 30 dana od nedjelje, prenio je AP.
Džimi Karter, 39. predsjednik Sjedinjenih Američkih Država i dobitnik Nobelove nagrade za mir, preminuo je sinoć u svom domu u Plejnsu u saveznoj državi Džordžija, saopštio je njegov sin Džejms Е. Karter III, ne navodeći tačan uzrok smrti.
Karter je bio najstariji živi predsjednik SAD svih vremena.
Organizacija “Karter centar” je u februaru 2023. saopštila da će bivši predsjednik, nakon niza boravaka u bolnici, prekinuti dalje liječenje i preostalo vrijeme provesti na kućnoj njezi.
On se posljednjih godina liječio od agresivnog oblika melanomskog karcinoma kože, sa tumorima koji su se proširili na jetru i mozak.
Njegova supruga, Rozalin, umrla je 19. novembra 2023. u 97. godini. Karterovi, koji su bili bliski partneri u javnom životu, bili su u braku više od 77 godina, što je najduži predsjednički brak u istoriji SAD.
Njegovo posljednje javno pojavljivanje bilo je na njenoj sahrani u Plejnsu, gdje je sjedio u prvom redu u invalidskim kolicima.
Karter je posljednji put fotografisan ispred svoje kuće sa porodicom i prijateljima dok je posmatrao nadlijetanje održano povodom njegovog 100. rođendana.
Karter, proizvođač kikirikija iz malog grada, veteran američke mornarice i guverner Džordžije od 1971. do 1975. godine, bio je prvi predsjednik sa dubokog juga od 1837. i jedini demokrata izabran za predsjednika između mandata Lindona B. Džonsona i Bila Klintona.
Kao 39. predsjednik SAD, vladao je sa jakom demokratskom većinom u Kongresu.
Četiri godine nakon što je preuzeo dužnost, Karter je izgubio kandidaturu za reizbor, ubjedljivo, od jedne od najkonzervativnijih političkih ličnosti tog doba, Ronalda Regana, prenosi “Vašington post”.
Kada je napustio Vašington u januaru 1981. godine, naširoko je smatran osrednjim predsjednikom, pa čak i potpuno neuspješnim, uglavnom zbog privrede u stagnaciji i velike nezaposlenosti i inflacije, nakon što je revolucija u Iranu 1979. godine poremetila globalno snabdijevanje naftom.
Mjesec dana nakon što je izbila iranska talačka kriza, ohrabreni Sovjetski Savez je izvršio invaziju na Avganistan, a Karter je naredio embargo na prodaju žitarica Sovjetskom Savezu, što je razbjesnilo američke poljoprivrednike.
Takođe je naredio američki bojkot Ljetnjih olimpijskih igara 1980. u Moskvi, korak koji je bio nepopularan kod mnogih Amerikanaca i koji se smatrao slabim i neefikasnim.
Međutim, Karteru se pripisuju zasluge za postizanje istorijskog sporazuma između izraelskog premijera Menahema Begina i egipatskog predsjednika Anvara Sadata.
Sporazum iz Kemp Dejvida doveo je do prvog značajnog izraelskog povlačenja sa teritorije zarobljene u Šestodnevnom ratu 1967. i mirovnog sporazuma koji je postojao između Izraela i njegovog najvećeg arapskog suseda.
Begin i Sadat su 1978. godine zajedno dobili Nobelovu nagradu za mir, a ova počast je Karteru dodijeljena 24 godine kasnije.
Karter je progurao sporazume o Panamskom kanalu, što je veliki korak ka boljim odnosima SAD sa susjedima Latinske Amerike.
Potpisao je sporazum o smanjenju nuklearnog naoružanja, SALT II, sa Sovjetskim Savezom, ali ga je povukao iz razmatranja Senata kada su sovjetske snage izvršile invaziju na Avganistan.
Iskoristivši otvaranje koje je započeo predsjednik Ričard Nikson Karter je dao puno diplomatsko priznanje Kini.
Ljudska prava je učinio centralnom temom američke spoljne politike, oštrim odstupanjem od pristupa Niksona i njegovog savjetnika za nacionalnu bezbjednost i drugog državnog sekretara Henrija Kisindžera.
Bio je ispred svog vremena u pitanjima životne sredine, a u junu 1979. postavio je 32 solarna panela na krov zapadnog krila Bijele kuće.
U intervjuu za “Vašingon post”, Karter je 2018. godine, govoreći o vremenu koje je proveo na funkciji, rekao da “mnogo žali” zbog iranske talačke krize i što nije učinio više da ujedini Demokratsku stranku.
Dodao je da je najviše ponosan na sporazume iz Kemp Dejvida, rad na normalizaciji odnosa sa Kinom i fokus na ljudska prava.
Karter je bio bivši predsjednik više od četiri decenije, duže nego bilo ko drugi u istoriji i bio je tek drugi koji je doživio 94 godine, poslije Džordža Buša Starijeg, koji je umro 2018. godine.
Karter je živio skromnije od bilo kog bivšeg predsjednika, a Hari Truman mu je bio jedan od omiljenih prethodnika.
Sa suprugom Rozalin je do kraja živio u Plejnsu u kući na imanju koju su izgradili za sebe 1961. godine, a gdje će biti sahranjen pored nje u blizini jezerca.
Karter je odbio članstvo u korporativnom odboru i unosne govorničke angažmane koji su drugim bivšim predsjednicima donijeli desetine miliona dolara, izjavivši da ne želi da “finansijski kapitalizuje boravak u Bijeloj kući”.
Napisao je 33 knjige o temama koje se kreću od rata do obrade drveta, a osvojio je i tri Gremi nagrade za audio verzije svojih knjiga.
Godine 1982. osnovan je “Karter centar” na Univerzitetu Еmori u Atlanti koji sponzoriše programe u obrazovanju, razvoju poljoprivrede i zdravstva i podržava fer izbore u zemljama širom svijeta.
Godine 1994, na zahtjev predsjednika Bila Klintona, pomogao je u sklapanju sporazuma koji je uklonio brutalni vojni režim na Haitiju i spriječio moguću američku invaziju na tu zemlju.
Sastajao se sa nekim od najozloglašenijih svjetskih diktatora, uključujući Kim Il Sunga iz Sjeverne Koreje i Moamera Gadafija iz Libije.
Od njega je zatraženo da nadgleda izbore u Panami, Nikaragvi, Haitiju, Dominikanskoj Republici, Zambiji, Zapadnoj obali i Gazi, a Karter centar je pratio 115 izbora u 40 zemalja, navodi se na njegovom sajtu.
Uoči Božića 1994. na Balkanu je razgovarao sa prvim predsjednikom Republike Srpske Radovanom Karadžićem, koga je 2016. godine Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju proglasio krivim za genocid, a njegovi napori su rezultirali četvoromjesečnim prekidom vatre u sukobu u bivšoj Jugoslaviji.
U svojoj knjizi “Palestina: mir, a ne aparthejd” (2006), Karter je izazvao buru kritika tako što je izjednačio izraelsku okupaciju palestinskih teritorija sa bivšim režimom aparthejda u Južnoj Africi.
Dodijelivši mu Nobelovu nagradu za mir 2002. godine, Nobelov komitet ga je pohvalio “za decenije neumornog rada da pronađe mirna rješenja za međunarodne sukobe, unaprijedi demokratiju i ljudska prava i unaprijedi ekonomski i društveni razvoj”.
