PIŠE: Nenad Kecmanović
Prijestonica RS više neće biti Banjaluka nego Pale!? Zanimljiva vijest da će vlada prijedlog takve zakonske promijene uputiti Skupštini ostala u sjenci današnjeg istorijskog zasjedanja NS RS o vraćanju otetih entitetskih nadležnosti. Ubuduće bi trebalo da bude odvojen status prijestonice od statusa glavnog grada, da Pale budu prvo, a Banjaluka drugo. Kada bismo napravili anketu među građanima, gotovo svi bi rekli da je Banjaluka i jedno i drugo. Većina mlađih stanovnika ne zna, a mnogi stariji su već zaboravili da su nekada oboje bile Pale. Po slovu Ustava – to su i danas.
Najprije selo, pa prolazna stanica na putu do Jahorine, pa vikend naselje Sarajlija, Pale su uoči Zimskih olimpijskih igara postale jedna od pridruženih rubnih gradskih opština. Iako su takmičenja u alpskim disciplinama održana na Bjelašnici, nordijskim na Igmanu, bob i sankanje na Trebeviću, klizanje i hokej u gradu, u „Zetri“, Jahorina je zadržala prestiž glavnog zimskog centra u BiH, u čijim hotelima su boravili turisti iz cijele SFRJ. Sarajlijama je bilo blizu: mahom su dolazili preko dana i uveče se vraćali u centar grada. Otkako su se već opasno bili zaoštrili nacionalni odnosi, to su mahom bili Muslimani, jer većinski srpsko Pale bilo je jedna od tri među 10 sarajevskih opština u kojima nije pobijedila SDA nego SDS, kao što su i Srbi u noćne sate manje zalazili na Baščaršiju.
Presudni raskol
Kada su muslimanski specijalci poveli masu prema „Holidej in-u“ jer je „iz kancelarija SDS pucano na građane okupljene na trgu na protestu protiv nacionalnih stranaka“, Karadžić, Krajišnik, Koljević i Plavšićeva su u zadnji čas uspjeli da izađu iz grada i na Palama uspostave organizaciju vlasti u ratnim uslovima. Još ranije formirana Skupština srpskog naroda u BiH formirala je vladu. Sutradan je Sarajevo bilo oblijepljeno potjernicama za svakim od njih.
Pale su bile locirane dovoljno blizu centra Sarajeva gdje su tokom rata boravile inostrane diplomate, visoki i niži predstavnici, posrednici, humanitarci, novinari iz svjetskih medijskih agencija. I, istovremeno, dovoljno daleko od muslimanske artiljerije. Pale su bile sigurna kuća i ratni stan političkog rukovodstva RS. Tu su, kasnije, formirane i ostale institucije RS: Predsjedništvo, Vlada, pravosuđe, prvi fakulteti, ANURS, Srna, RTRS, sa sve više kvalifikovanog kadra koji je izbjegao iz muslimanskog Sarajeva.
Banjaluka je, međutim, imala druge prednosti. Neuporedivo veći grad u najvećoj regiji sa srpskom većinom. Grad koji tokom rata nikada nije bio u ratnoj zoni i u kome su i tokom rata funkcionisale razvijene regionalne institucije. Grad u kojem se smjestio velikih broj izbjeglica iz svih djelova BiH, a poslije „Oluje“ slio i veliki broj Srba prognanih iz Hrvatske. Najzad, to je i centar Bosanske krajine koja je dala najveći broj boraca VRS.
Presudilo je, navodno, što je Milošević u Dejtonu, „uz čašicu viskija“, dijelove srpskog Sarajeva ustupio Izetbegoviću, iako je prvobitnim međunarodnim planom bilo predviđeno da Sarajevo postane distrikt. Za utjehu je tada u parku u centru Pala pred izbjeglice bila postavljena maketa novog grada i čak formirana direkcija za izgradnju, i kao prvi korak iz Srbije su dopremljene enormne količine besplatnog građevinskog materijala.
Po nekima je presudan bio raskol u rukovodstvu, kada je legalna i legitimna nasljednica Radovana Karadžića i predsjednica RS, pod pritiskom saboraca u vrhu, prešla u Banjaluku i tamo formirala vlast, koju će i verifikovati na izborima. Karadžić, Koljević, Krajišnik, pa i sama Plavšićeva, bili su Sarajlije, ako ne po rođenju i porijeklu, onda po već dugom životnom i radnom vijeku, i bili su vezani za grad. Paljani joj nisu oprostili što je glavni grad preselila u Banjaluku, kao što ni Banjalučni nisu zahvalni što im ga je doselila.
Pravedna inicijativa
Jedino je Dodik ostao lojalan prvoj predsjednici Srpske, koja mu je, uprkos velikim pritiscima sa Pala i iz Beograda, povjerila prvi premijerski mandat. Dok je bila omražena na obje strane zbog naivnog priznanja u Hagu da se osjeća odgovornom za zločine koje nit’ je naređivala, nit’ u njima učestvovala, te desetak godina robijala, jedino ju je Dodik, pored uže porodice, posjećivao i brinuo o njoj. A po izlasku iz zatvora i svečano dočekao u Banjaluci.
Pale su kao centar RS krajem rata procvjetale. Kvadrat stambenog prostora po cijeni bio je ravan beogradskom. Poltička elita sagradila je stambene kuće na pitomoj padini prema Jahorini koju je narod nazvao Dedinjem. A, onda je došlo do naglog pada. Udaljene od Srpskog Sarajeva koje je samo ulicama bilo odvojeno od neprijateljskog muslimanskog, Pale su zaudarale na miris propadanja i blizina Jahorine sa ratom zapuštenim hotelima i skijalištima tokom zimskih dana djelovala je duboko depresivno. Jedinu živost unosili su studenti i, mahom, beogradski profesori.
Kao glavni grad Srpske, Banjaluka je, sasvim očekivano, postala centar ne samo političkog nego i ekonomskog i kulturnog života. Ali i na Palama je poratni zamah, koji je naglo zaustavljen, kasnije otkočen i, po onoj maketi, nastao je lijep i urbanizovan gradić koji se poput Inzbruka, austrijskog, takođe olimpijskog grada, oslonio na zimski turizam i univerzitetsko obrazovanje. Locirano između Jahorine, koja je vratila nekadašnji sjaj, i orijentalne Baščaršije, postaje toliko atraktivno da je postalo predmet srpsko-bošnjačkog dogovora o zajedničkoj turističkoj ponudi.
Izgradnja Administrativnog centra Vlade RS u Istočnom Sarajevu, u kome borave i rade funkcioneri Srpske u zajedničkim organima u Sarajevu, primakla je vlast Palama i na lokalnom nivou. Aktuelna inicijativa da se status glavnog grada i prijestonice podijeli između Banjaluke i Pala čini se da je pravedna. Pale, kao mjesto rođenja Srpske, dobiće simboličke privilegije da se tu održavaju centralne manifestacije obilježavanja značajnih datuma iz istorije Republike. I, sigurno, ne samo to, što ćemo saznati kada zakon bude šire obrazložen. Treba očekivati da će protektori i bošnjački političari imati prigovor: „Srpska oživljava svoje mračne militantno-agresorske tradicije!“
(politika.rs/standard.rs)
