Koridor je bitka bez koje ne bi bilo Republike Srpske. To se u Srpskoj zna i toga su svi svjesni. U Srbiji, kada sam rekla da snimam film o koridoru, pitali su me šta se to desilo na auto-putu, jer kod nas je koridor sinonim za auto-put Beograd – Niš.
To u intervjuu za Srpskainfo kaže Slađana Zarić, autorka filma „Koridor 92“, koji u dokumetarno-igranoj formi govori o spajanju koridora života 1992. godine u opštinama Modriča, Derventa, Brod, Odžak i događajima koji su tome prethodili.
Rađen u koprodukciji RTS i RTRS, film je premijerno prikazan na RTRS 9. januara, na Dan Republike Srpske, i od tada se ne smiruju strasti publike. Dok su jedni oduševljeni filmom, drugi ga strastveno blate, koristeći i najpogrdnije izraze. To je bio direktan povod da odgovore potražimo od autorke iz Beograda, iza koje su brojni uspješni projekti slične tematike, od kojih je najpoznatiji film „Ratne priče sa Košara“.
– Mislim da su emotivne reakcije sasvim razumljive. Bitka za koridor je zasigurno najvažnija bitka Vojske Republike Srpske, bitka koja je spojila zapadni i istočni dio RS, koja je omogućila vezu sa Srbijom i koja je za srpski narod u Posavini, ali i u Krajini, značila ostanak ili nestanak. Kada govorite o tako važnoj bici, od koje zavisi na neki indirektan način i vaš život danas (ma koliko imali godina), onda je sasvim normalno da svi toj temi prilaze emotivno. S obzirom da smo svi različiti ljudi, sasvim je normalno i da su nam reakcije na jednu priču različite – nekoga je dirnula priča o stradanju u logorima, neko je zaplakao na svjedočenjima majki preminulih beba, neko se nasmijao na priču o „Sanjanima neplivačima”, a neko je sve vrijeme od prvog kadra filma gunđao i prigovarao na stvari koje su mu smetale (izbor sagovornika, događaja ili pak dramatizacije) – kaže Zarićeva.
Kako kaže, nemoguće je očekivati da će svi ljudi identično reagovati na film, a važnost priče je reakcijama dala emocije – kome se film sviđa, on ga sa puno strasti brani, a kome se ne sviđa, on ga sa isto toliko strasti kritikuje.
– Ovdje govorim o gledaocima iz Republike Srpske; očekujem da će film u Srbiji biti primljen na drugačiji način. Kao što su „Košare“ u Srbiji primljene jako emotivno tako je i ovde „Koridor 92“ – kaže Zarićeva.
Na osnovu čega ste birali koje događaje iz proboja koridora ćete pomenuti u filmu? To vas pitam jer mnogi u RS zamjere na tome što nisu pomenuti neki bitni momenti i ličnosti poput „Vukova sa Vučjaka“, nije pomenuta uloga avijacije Vojske RS…
Ukoliko je neko pratio filmove o ratnoj tematici koje sam ja radila, onda je primjetio da se uvijek bavim događajima, dešavanjima i stradanjima koji su obilježili jednu bitku, a ne pojedinačnim ličnostima koje su u toj bici učestvovale. U filmu nije spomenut komandant bataljona „Vukovi sa Vučjaka“ Veljko Milanković (iako je ta jedinica najzastupljenija u filmu) ali nije spomenut ni komandant 16. motorizovane brigade, ni komandant Druge posavske, ni komandant Osinjske brigade… Jedini komandant brigade koji je spomenut u filmu je pukovnik Trivo Vujić, komandant 325. motorizovane, koji je poginuo u samoj bici, boreći se herojski na prvoj liniji fronta zajedno sa svojim vojnicima. Isti princip korišten je i u filmu „Ratne priče sa Košara“. Nisu spomenuti komandanti 72. specijalne jedinice ili pak elitne 63. padobranske, pričana je priča o događajima i o stradalim pripadnicima. Ovaj film je samo jedan pristup i jedan pogled na Operaciju „Koridor”, vrlo složenu i komplikovanu vojnu operaciju, koja je dugo trajala i odvijala se na nekoliko frontova. Moj film je samo početak. Ja se nadam da će neko od vas nastaviti da priča tu priču i da je osvjetljava iz različitih uglova. Ja sam se odlučila na ovaj.
Zamjere Vam da ste u filmu minimizovali uloge komandanata Momira Talića i Slavka Lisice.
Ne slažem se sa komentarom da u filmu nije istaknuta uloga generala Talića, Simića, Lisice… Ne možda u mjeri u kojoj bi neki htjeli, ali oni, i ono što je još važnije, njihove odlične komande i strateške odluke imale su istaknuto mjesto u prikazu događanja sa Koridora. Sa stručnim konsultantom, generalom Kelečevićem, definisani su ključni trenuci bitke koji su doprinijeli daljem razvoju. U izboru događaja oslonila sam se i na knjigu generala Novice Simića, koji odlično daje prikaz dešavanja na frontu, pogotovo u prvim fazama operacije. Onda je samo trebalo te događaje prevesti u jezik filma.
Kako komentarišete kritike u kojima se kaže da je u filmu previše psovki i alkohola, da je Vojska RS predstavljena kao rulja, a ne kao organizovana vojna formacija?
Te komentare doživljavam kao zlonamjerne i lične. Dijaloške scene u filmu je pisao Aleksandar Stojković Piksi, uvaženi glumac i sjajan vojnik, koji je u bici za koridor bio direktan učesnik kao pripadnik izviđača Krajiškog korpusa. Ako on kao učesnik borbe ne zna kako su vojnici međusobno govorili i komunicirali i koliko se šalili ili pak bili hrabri i ozbiljni – onda ja ne znam ko zna. Dijaloške scene su zasnovane na svjedočenjima boraca; tekst scena nije umjetnička fikcija. Sve što je izgovoreno, tako se i desilo, po pričama jednog ili više boraca.
Da li je film „Koridor 92“ zapravo pogled iz Beograda na ratna dešavanja u Republici Srpskoj? Koliko u Srbiji uopšte znaju šta se desilo?
Gledaoci u Srbiji vrlo malo znaju o dešavanjima u Posavini 1992. Govorim o većini, ne o svima. Uglavnom znaju za smrt 12 beba, ali kako i zašto je do toga došlo i šta se dalje dešavalo, to se u moru ratnih događanja uveliko zaboravilo. Biće zanimljivo da se s vremenskom distancom od 29 godina baci prikaz samo na slijed događaja: na činjenicu da su pripadnici Vojske Hrvatske ratovali na tuđoj teritoriji bez ikakvog vojnog sporazuma, da je iz Hrvatske podizan avion da bi se dejstvovalo u drugoj zemlji, a da su nama u to isto vrijeme zbog umiješanosti u rat u BiH uvedene vrlo pogubne ekonomske sankcije.
Smatrala sam da je ključno i u geopolitičkom smislu presudno da se ispriča šta je prethodilo vojnoj operaciji “Koridor” i šta je u stvari do nje dovelo. Formiranje logora za Srbe, ubistva, maltretiranja, silovanja i sudske presude… To su stvari koje nisu u velikoj mjeri poznate gledaocima u Srbiji, a za koje (na osnovu razgovora koje sam prethodnog dana imala) nisu znali ni mnogi mladi u Republici Srpskoj. Zato je uvodni dio filma u velikoj mjeri posvećen tim događanjima koji su uslovili da uopšte dođe do Operacije “Koridor”. Moj pristup temi je zato bio širi.
Kojoj publici i tržištu je film prevashodno namijenjen? Onima koji su učestvovali u bici ili onima kojih je mnogo više, a koji malo toga znaju o proboju koridora?
Ovaj film namijenjen je građanima Republike Srpske, ali i građanima Srbije. Želja mi je da publika u Srbiji shvati šta se u Srpskoj dešavalo. Namijenjen je mladima. Zato je on urađen na popularan način (dokumentarno-igrano), kako bi mlađoj populaciji, koja ne zna puno o ovoj bici, film učinili što prihvatljivijim i razumljivijim. Oni iz filma ne mogu da saznaju sve, ali film može da ih podstakne da dalje istražuju, da dalje uče. Ono što je najvažnije je da mladi od nas uče našu istoriju, da im na način koji oni vole, ispričamo našu priču, a ne da to uče iz filmova holivudske ili pak neke druge produkcije. Važno je i da film bude veoma gledan, da što više ljudi čuje za njega i za bitku za koridor, pa neka im reakcije budu i suprotne. Te reakcije će ih zainteresovati da dalje sami saznaju. U Republici Srpskoj smo u tom uspjeli, film je toga dana bio najgledaniji na svim kanalima. Ništa nam ne znači da napravimo film koji će mali broj ljudi da pogleda.
Kako ste birali sagovornike? Da li ste sigurni da ste odabrali najbolje, ili je to ono što vam je bilo dostupno u datom trenutku?
Sagovornici su birani piramidalno. Glavni stručni konsultanti su general Kelečević i pukovnik Čkonjević. Oni su predložili komandante jedinica koje su učestvovale u proboju koridora, a komandanti su kasnije predlagali pripadnike koji će da svjedoče o određenom događaju, jer oni najbolje znaju ko je gdje bio na frontu. Neki su pristajali da pričaju, neki nisu. Snimljeno je oko 80 sagovornika, što u Banjaluci, što u Beogradu, ali zbog dužine trajanja filma oni, naravno, nisu mogli svi da uđu u film, što se i tokom snimanja znalo. U filmu se pojavljuje oko 50-ak pripadnika raznih jedinica. Najviše napore imala sam da pronađem sagovornike koji su vezani za stradanje 23. jula u Zborištu. To je potresna priča o kojoj postoji i vrlo potresan dokumentarni materijal, koji je iskorišćen.
Film „Koridor“ je samo jedno od vaših ostvarenja sa sličnom tematikom. Da li su ovakve reakcije bile i nakon „Ratnih priča sa Košara“?
Film „Ratne priče sa Košara“ je drugačiji, on je u startu imao sasvim drugačiji cilj – da ispriča priču o dešavanjima koja su nama u Srbiji bila potpuno nepoznata, a tiču se nas. Ovaj film, kada su građani Srbije u pitanju, treba da im ispriča priču koja im je nepoznata, a direktno se ne tiče njih, mada indirektno da, jer svi smo mi Srbi. S druge strane, ovaj film treba da ispriča priču vama koja se tiče vas, a koju vi u velikoj mjeri, mada ne u potpunosti, znate. Neke stvari su vama ovdje značajne i važne, a nama nebitne, kao što su pitanja koja je jedinica bila na kom dijelu fronta, iz koje je jedinice koji sagovornik. Za nas je on vojnik Vojske Republike Srpske, nebitno iz koje jedinice.
I kad su vaši gledaoci gledali „Košare“ i „Paštrik“ nisu se pitali da li je onaj vojnik koji strada graničar ili je iz 125. ili 549. mtbr ili pak iz Petog bataljona vojne policije. To mu je u priči bilo sasvim nebitno. Važno je za knjigu, važno je za vojni film, ali za ovaj tip filma ne. Ovdje je važna priča i događaj.
Kakva je konkretno bila uloga Republičkog centra za istraživanje rata Republike Srpske? Da li ste imali slobodu da stvarate na način na koji želite?
Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i nestalih lica mi je pružio maksimalnu logističku pomoć i bez njih zaista ne bih mogla da uradim ovaj film. Njihova baza podataka stradalih vojnika, uz lično svjedočenje učesnika borbi, pomoglo mi je da personalizujemo pogibije vojnika i da dođemo do tačnog broja poginulih tokom Operacije „Koridor“. Uspjeli su i da dođu do fotografija poginulih vojnika, što je nekada zaista bilo vrlo teško.
Logori ili bitka na Ceru
Postoji li šansa da od materijala snimljenog za film napravite serijal o proboju koridora? Oni kojima se film dopao to bi jedva dočekali.
– Snimljenog materijala ima dosta. Ima i snimljenih intervjua i snimljenih dramatizacija. Recimo, snimljeno je kompletno dešavanje na Ceru i meni možda najpotresnija pogibija pripadnika Milicije Republike Srpske Krajine na transporteru. Ta priča o Ceru, kao uvodna bitka za koridor, u ovoj dužini trajanja filma nije mogla da uđe u film. Mogla sam da biram da li ću u uvodnom dijelu da prikažem stradanja i ubijanja u logoru ili bitku za Cer. Neka mi svi borci oproste – ja sam izabrala stradanje i torturu nedužnih stanovnika.
(Srpskainfo)
